Afyonkarahisar’ın ilk bankası

Afyonkarahisar’ın ilk bankası hangisiydi sorusu, sizi belki şaşırtabilir. Ancak o banka bu gün hala var.

Terakki Servet Bankası Afyonkarahisar’ın Milli bankası olarak hizmet verdi. Banka ilk yapıldığında kumaş satım işletmesi olarak hizmete geçti. 1925-26 yıllarında ise bina Terakki Servet Bankası olarak hizmet vermeye başladı. Bankanın ilk müdürü İsmail beydir. İsmail bey, 1960 ihtilalinden hemen önce bankadan emekli olur. Afyonkarahisar halkının Anonim Ortaklık gayesi ile ortaklaşa kurulan ilk banka… Osmanlı Bankasının da hemen arkasında yer aldığı Terakki Servet Bankası, bu ortaklıktan dolayı sarı liralarla iş hacmini ortaya çıkardı. Ne var ki Afyonkarahisar’ın sınırlarında gerçekleşen Büyük Taarruz sonrasında bankanın bulunduğu bina , Envali Metrukede, (Milli Emlak Defterdarlık Kurulu) satın almıştır. Daha sonra da ticari faaliyetlerini bu şekilde devam ettirmiştir. Bugün bankanın bulunduğu bina ve bitişiğindeki diğer binanın iki amcaoğlu tarafından 1892 yılında yaptırılmış. Binanın kuzeydoğu kesiminde olan en az 2 m yükseklikte bulunan alanı, lüks tuhafiye mamulleri, güney batı kısmındaki binada fakir halka hitap eden kumaş satıcısı bulunmaktaymış. İlgin olan ise, iki binanın da birbirine gizli geçitlerle bağlantısının bulunmasıdır. Mülk sahipleri Kurtuluş Savaşı sırasında meskun gayri menkulleri bırakarak kaçmak zorunda kalmışlardır. Hazine, terk edilen bu gayrimenkulları ise devlet zimmetine katmıştır. Terakki Servet Bankası’nın da, savaş sonrasında hazine tarafından alınmıştır. Dükkan sahibi Rumların kaçmasıyla birlikte kumaş dükkanları da Türkler tarafından yağmalanmaktan kurtulamamıştır.

Bankanın hikayesi bu kadarla bitmiyor elbette. Daha önce daha çok gayri Müslimlerin yönetiminde bulunan Terakki Servet, ikinci dünya savaşı yıllarında bankada müdür olarak çalışan İsmail bey hayatını kaybeder. O yıllarda veznede, veznedarlık yapan Vehbi Köse’dir. Banka bu yıllarda 2000 Lira’ya kadar kredi verebilme gücüne sahiptir. En az 500 Lira Kredi verebilen Terakki Servet, Bankasını bu yıllarda Çavuşoğlu Kozanoğlu Firması satın alır. Bu satış sonrasıise bankanın adı Hisarbank olarak değiştirilir.

1980 Askeri Darbesi döneminde 500 altınlık hisseyi Çavuşoğlu Kazonoğlu Firması 30 liraya satın almıştır. Ortaklık dönemlerinde yatırım yapıp hisse alanlar, hisselerini ıspat edemediklerinden dolayı tüm alacaklı haklarını yitirdiler. 1980 öncesinde ise bankanın hisseleri el altından bankayı ilk kuranların varislerine satılmıştır.

1960 darbesi öncesi emekli olan İsmail bey yerine, bankaya müdür olarak Kasım bey getirilmiştir.

Banka 1965’li yıllarda, bugün Ersçzler Giyim’in yanında bulunan dükkanın yanına taşınmıştır. Uzun yıllar burada hizmet veren banka, Hisar bank adıyla, Çavuşoğlu Kozan firması etiketi ile iflas ettiğini duyurdu. 1986-87 yıllarında ise bankaya devlet el koymuştur. Ziraat Bankası’nın yönetimine geçen banka, 2003 yılına kadar Ziraat Bankası’nın arşiv deposu olarak kullanıldı. 2003 yılının kış aylarında yapılan ihale ile de banka binası satılmıştır. Bankayı Selim oğlu Ahmet Çelik 43 Milyar TL’ye satın almıştır. Terakki Servet Bankası, sonraki adıyla Hisarbank bugün depo olarak kullanılmaya devam etmektedir.

Terakki Servet Bankası Mimari Yapısı

Afyonkarahisar’ın bilinen ilk bankası olan binanın aslında tuvalet olmadığı halde sonradan tuvalet yapılmıştır. İki katlı üst katı ray sistemli demir olarak inşa edilmiştir. Beşik Tonoz sisteminde üst katta mevcuttur. Oturma alanı 57 m2 dir. Arkasında yer alan Osmanlı Bankası’na geçmek için kapı görünümlü penceresi mevcuttur. Binada bulunan merdivenler yapıldığı döneme aittir. 16 basamaklı merdivenlerin basamakları, binanın ahşap olan tek yapı malzemesini oluşturur. Tek kollu olan merdiven sistemi bulunmaktadır. Bina depo olarak kullanılmaktadır.

Araştırma Orhan TURAN

Kaynak: Afyon İli Yıllığı 1973

GAPK

Varisler

Not: Bu yazı ilk defa Afyonkarahisar ve bölgesinde yayın yapan Yaşam dergisinin Şubat 2007 sayısında yayınlanmıştır.